Prvog dana augusta 2022. godine navršile su se 44 godine od ukidanja željezničkih uzanih pruga u BiH. Tog dana 1978. godine, došao je posljednji uzani voz iz pravca Višegrada i Ustikoline i tako je Ćiro otišao u legendu, a možda i zaborav. Mašinovođe posljednjeg uzanog voza bili su Milisav Andrić i Rajko Jovanović, kondukteri Ahmed Saračević i Vahid Balić, a ugostitelj-konobar bio je Esad-Eso Jarkoč.

Čuvajući uspomenu na željezničke uzane pruge u BiH, danas ćemo pisati o gradnji prve bosansko-hercegovačke uzane pruge Bosanski Brod – Sarajevo. Poslije Berlinskog kongresa 1878. godine Austro- ugarska monarhija je okupirala Bosnu i Hercegovinu i odmah počela intenzivnu izgradnju pruga. Austro- ugarske trupe gradile su pruge na liniji svog prodora u Bosnu da bi osigurale snadbijevanje vojnih trupa, a u nekom bliskom vremenu i vršile eksploataciju bosanskog rudnog i šumskog bogatstva.

U septembru 1878. godine započela je gradnja željezničke pruge od Bosanskog Broda do Sarajeva. Desetog dana septembra 1878. godine u Derventi je osnovana Prva direkcija bosanskohercegovačkih željeznica pod nazivom „Direkcija carskih i kraljevskih Bosanskih željeznica“ (BHStB). Direktor direkcije bio je austro – ugarski major inžinjer Johan Tomašek, a osoblje Direkcije činilo je sedam austro- ugarskih oficira i vojnih činovnika, 30 civilnih činovnika iz Austro- ugarske i manji broj drugog osoblja, isključivo stranaca. Domaći radnici bili su pomoćno osoblje koje je radilo isključivo fizičke poslove. Ministarstvo rata Austro – ugarske monarhije preko svoje vojne uprave naredilo je da dionica pruge do Dervente mora biti završena za dva mjeseca. Iz tih razloga iz Rumunije su prebačene uzane lokomotive i vagoni vlasništvo firme „Higel i Sager“ koja je upravo završila prugu normalnog kolosijeka od Temišvara do Oršave, a lokomotive i vagoni 0,76 m služili su kao radni vozovi prilikom gradnje pomenute pruge. Ta slučajna okolnost odredila je budući karakter bosanskohercegovačkih pruga, a to su bile pruge kolosijeka 0,76 m tj. pruge uzanog kolosijeka, koje su egzistirale na ovim prostorima 100 godina. Prugu za Derventu gradilo je 40 inžinjera i 4.000 radnika, a trasa je imala nekoliko vrlo teških tačaka. Dionica pruge do Dervente završena je krajem novembra 1878. godin.

Nije bilo vremena za izradu bilo kakvih tehničkih studija i elaborata, te na izgrađenoj pruzi stepen tehničke ispravnosti bio je na najmanjem mogućem tehničkom nivou i jedva je zadovoljavao minimum tehničkih sigurnosnih parametara potrebnih za bezbjedno odvijanje saobraćaja. Poluprečnici krivina bili su 30 m, usponi i do 16 promila, a gornji stroj izgrađen je od slabih šina tipa VI, težine 13,5 kg/m i dužine 7 m.

Poseban problem bile su skretnice tzv. “ciganke“ koje su kovači izrađivali na licu mjesta bez podložnih pločica i sa vrlo lošim sastavima. Vozni park se sastojao od malih lokomotiva i vagona. Lokomotive su imale jačinu 20 – 40 konjskih snaga, a nosivost otvorenih vagona tzv.“loris“ bila je 2 tone. Kvačenje vagona bilo je primitivno i usljed krutih veza često je dolazilo do kidanja vozova u krivinama.

Za putnički saobraćaj preuređeno je 10 „lorisa“ tako što su u četiri ćoška vagona postavljeni vertikalni nosači, a na njih razapeto krovno platno zvano „SEGEITUH“. Čeone strane vagona bile su zakovane daskama, a bočne zastrte zavjesama. Sve ove okolnosti imale su za posljedicu da je saobraćaj sa ovakvim vučnim i vučenim voznim sredstvima trajao enormno dugo, pa je tako voz iz Bosanskog Broda do Zenice vozio 15 sati.

Do korekcije i poboljšanja tehničkih elemenata pruge došlo je 1880. godine kada je nastavljena gradnja pruge prema Sarajevu. Nabavljene su nove lokomotive jačine 50 konjskih snaga, novi dvoosovinski putnički vagoni druge i treće klase i zatvorena teretna kola. Prva dionica ove pruge od Bosanskog Broda do Doboja završena je 12. februara 1879. godine, od Doboja do Žepča 22. aprila 1879. godine, od Žepča do Zenice 5. juna 1879. godine. Cijela pruga završena je 5. oktobra 1882. godine kada je u Sarajevo došao prvi voz koga je vukla dvoosovinska lokomotiva koja je kasnije dobila ime „Rama“. Ukupna dužina ove pruge iznosila je 210,117 km, a tokom dalje eksploatacije na pruzi su rađena određena poboljšanja i iznalažena nova tehnička rješenja. Tunel Vranduk probijen je 1910. godine, a gornji stroj pruge znatno je poboljšan ugradnjom šina tipa 4 i težine 22 kg. Poslije gradnje Prve uzane željezničke pruge Bosanski Brod – Sarajevo, za doba Austro-ugarske monarhije izgrađeno je preko 1500 km željezničkih uzanih pruga u BiH.